Nguyên lý cơ bản trong làm đất cho nông nghiệp hữu cơ
Làm đất là tạo ra một môi trường thuận lợi cho rễ cây trồng phát triển, đồng thời tạo điều kiện thúc đẩy quá trình chuyển hóa vật chất trong đất cũng như tăng cường hoạt động của khu hệ sinh vật đất.
Mục tiêu làm đất trong nông nghiệp hữu cơ:
- Cải thiện kết cấu đất
- Tạo điều kiện cho xác hữu cơ, từ sản phẩm phụ của cây trồng để lại cũng như qua bón phân, tưới nước và các nguồn khác, được phân huỷ và hình thành mùn thuận lợi hơn.
- Tạo điều kiện thuận lợi cho các quá trình chuyển hóa và vận chuyển dinh dưỡng, nƣớc, không khí và nhiệt trong đất.
- Tiêu diệt mầm mống cỏ dại.
- Chuẩn bị môi trường tốt cho gieo hạt giống cây trồng.
Cơ sở để xác định các phương pháp làm đất trong nông nghiệp hữu cơ:
Không làm đảo lộn các tầng đất khi làm đất.
Các tầng theo độ sâu của đất có tính chất khác nhau do quá trình hình thành đất tạo ra. Tầng trên cùng của tầng A, là tầng được thường xuyên cung cấp vật chất hữu cơ, ánh sáng, nhiệt của ánh sáng mặt trời, ôxi của khí quyển…nên giàu mùn hơn, nhiều sinh vật đất hơn (nhất là vi sinh vật).
Trong khi đó, chỉ xuống sâu hơn vài centimét bên dưới, các điều kiện lại khác hẳn, ít mùn hơn, ít sinh vật đất hơn, ít ôxi hơn…dẫn đến tính chất của đất nói chung cũng khác.
Đặc biệt, ở mỗi tầng đất khác nhau, đặc tính của sinh vật đất cũng khác nhau (Ví dụ: Tầng trên chủ yếu là vi sinh vật hảo khí, còn tầng dưới lại chủ yếu là yếm khí).
Vì thế, nếu chúng ta làm đảo lộn các tầng với nhau thì ngay sau đó sẽ làm thay đổi môi trường và tất yếu sẽ làm suy giảm mạnh số lượng sinh vật đất tức thì. Các loại sinh vật này đòi hỏi phải trải qua một thời gian nhất định mới thích nghi đƣợc.
Vì vậy, phải chọn phương pháp làm đất làm sao để không làm đảo lộn các các tầng đất với nhau khi làm đất. Các tầng đất cần được giữ nhờ trạng thái tự nhiên cũng sẽ góp phần làm cho bộ rễ của cây trồng thích nghi nhanh và phát triển thuận lợi.
Nguyên tắc của làm đất trong nông nghiệp hữu cơ:
- Làm nhỏ đất ở lớp trên và làm lỏng đất ở lớp dưới của tầng canh tác.
Nguyên tắc này cho phép khi làm đất đảo lộn và làm tơi xốp đất ở lớp trên cùng của tầng canh tác.
Lớp đất trên cùng được làm tơi xốp sẽ tạo điều kiện cho quá trình phân huỷ xác hữu cơ thuận lợi hơn, tăng cường được kết cấu đất và tạo môi trường thuận lợi cho hạt giống nảy mầm khi gieo hạt.
Mặt khác, quá trình làm đất kỹ ở lớp đất mặt sẽ loại bỏ được phần lớn mầm mống cỏ dại cho đất, vì đa số hạt cỏ dại và rễ của nó đều tập trung ở lớp đất mặt này.
Làm lỏng đất ở lớp đất dưới có nghĩa là đất cũng sẽ bị làm nhỏ ra (tất nhiên không nhỏ nhờ lớp trên) nhưng không làm đảo lộn chúng.
Khi đất ở lớp dưới được làm lỏng như vậy sẽ làm cho lưu thông không khí, nước và nhiệt trong đất, tạo điều kiện thuận lợi cho rễ cây phát triển.
Một nguyên tắc nữa là hạn chế tối đa tác động của dụng cụ cũng như máy móc làm đất vào đất. Nguyên tắc này có nghĩa rằng phải hạn chế tối đa số lượt máy móc và dụng cụ làm đất khi làm đất. Trong nông nghiệp thâm canh, làm đất thường 2 đến 3 lần, nhưng trong nông nghiệp hữu cơ chỉ nên làm đất 1 lần.
Lựa chọn dụng cụ làm đất trong nông nghiệp hữu cơ
Nguyên tắc lựa chọn dụng cụ làm đất là dụng cụ đó phải vừa đảm bảo làm được đất theo yêu cầu vừa có tiết diện tiếp xúc với đất càng ít càng tốt, vì như vậy sẽ hạn chế được hiện tượng đất bị nén.
Trong điều kiện sử dụng được máy móc làm đất, thì nên chọn một số máy công cụ làm đất như sau:
+ Máy phay kết hợp với lưỡi cày không lật làm lỏng đất.
Ưu điểm của phay đất là không làm đảo lộn đất nhiều và nó còn có tác dụng băm nhỏ những tàn dư của cây trồng vụ trước để lại (thân, lá rễ).
Trong điều kiện ở nước ta, dạng công cụ làm đất này được sử dụng phổ biến ở nhiều địa hình khác nhau. Tuy nhiên, để phục vụ cho làm đất trong nông nghiệp hữu cơ thì cần cải tiến thêm dụng cụ làm lỏng đất ở tầng dưới.
+ Máy cày ít lật kết hợp băm đất
Ưu điểm của dụng cụ làm đất này là làm tơi đất khá triệt để và làm đứt toàn bộ rễ cỏ dại. Nhược điểm của nó là khả năng làm lỏng đất ở tầng dưới bị hạn chế.
Nguồn: Nguyễn Thế Đặng (chủ biên). Giáo trình Nông nghiệp hữu cơ.
